بارداری به صورت طبیعی به این صورت است که تخمک لقاح یافته به سمت رحم منتقل شده و در دیواره رحم مستقر می شود. سپس فرآیند رشد را در دیواره رحم طی می کند. اما وقتی تخمک بارور در جایی خارج از رحم لانه‌گزینی و رشد کند، حاملگی خارج رحم شکل می‌گیرد. هیچ راهی هم برای جا به جا کردن و انتقال تخمک بارور به درون رحم وجود ندارد. در باردری خارج رحمی تخمک به دلیل آسیب در اثر التهاب و یا تغییر شکل ، در خارج از رحم استقرار پیدا کرده و شروع به رشد کردن می کند. ما در این مطلب از مقالات پزشک، در رابطه با عکس بارداری خارج از رحم، سقط جنین خارج از رحم و تشخیص بارداری خارج از رحم صحبت خواهیم کرد.
فهرست مطالب
- بخش اول:بارداری خارج از رحم چگونه رخ می دهد؟
- بخش دوم:انواع بارداری خارج از رحم
- بخش سوم:علت وقوع بارداری خارج رحمی چیست؟
- بخش چهارم:بررسی علائم بارداری خارج رحم
- بخش پنجم:اصلی‌ترین روش‌های تشخیص بارداری خارج رحمی
- بخش ششم:درمان حاملگی خارج از رحم چگونه است؟
- بخش هفتم:سایر شرایطی که ابتلا به حاملگی خارج از رحم را افزایش می دهد
همانگونه که عنوان کردیم وقتی تخمک بارور در جایی خارج از رحم لانه‌گزینی و رشد کند، حاملگی خارج رحم شکل می‌گیرد. عکس بارداری خارج رحم ممکن است در لوله فالوپ، تخمدان، حفره شکمی و یا بخش پایینی شکم رخ دهد. بنابراین پایان دادن به بارداری تنها راه ممکن برای برطرف کردن این مشکل است. این مشکل ممکن است برای هر کسی به وجود بیاید و از آنجا که می‌تواند برای مادر بسیار خطرناک باشد، لازم است علائم آن سریع تشخیص داده شود و تحت درمان قرار گیرد. در صورت وقوع عکس بارداری خارج رحمی ممکن است لوله‌های رحمی پاره شوند. پاره شدن لوله های رحمی باعث خونریزی زیاد می‌شود و ممکن است جان مادر به خطر بیفتد. به همین دلیل تشخیص بارداری خارج از رحم اهمیت زیادی دارد.برای تشخیص بارداری خارج از رحم ، پزشک معالج معاینه لگنی، سونوسنوگرافی به همراه آزمایش خون را انجام می‌دهد. با انجام آزمایش خون سطح هورمون بارداری (hCG) اندازه‌گیری می‌شود. افزایش سطح این پارامتر نشان دهنده بارداری است؛ اما اگر افزایش این هورمون تا حد مورد نظر صورت نگرفته باشد، عکس بارداری خارج رحم اتفاق افتاده است. این تست به مدت ۳ روز تکرار می‌شود. در صورتی که سطح hCG به اندازه‌ی کافی افزایش پیدا نکند، احتمالاً بارداری خارج رحمی اتفاق افتاده و یا احتمال سقط جنین در یک بارداری طبیعی (در رحم) وجود دارد.
بارداری خارج از رحم چگونه رخ می دهد؟
علت اصلی بارداری خارج از رحم رشد جنین در محلی غیر از رحم است. روند لقاح تخمک و اسپرم به این صورت است که تخمک پس از آزادسازی از تخمدان، به داخل لوله‌های فالوپ می‌رود. اسپرم نیز از مسیر واژن خود را به لوله‌ها می‌رساند و در آنجا با تخمک لقاح می‌یابد. با آغاز رشد رویان، در مدت زمان کوتاهی سلول تخم به سمت رحم حرکت میکند و در آنجا به رشد خود تا زمان تولد ادامه می‌دهد.در برخی موارد، تخمک لقاح‌یافته به تخمدان برمی‌گردد و یا در همان لوله فالوپ یا بخش دیگری از حفره شکمی باقی می‌ماند و به رشد خود ادامه می‌دهد. از آنجایی که سایر نقاط ذکر شده، فضای کافی برای بزرگ شدن جنین را ندارند؛ لذا بافت این نقاط پس از چند هفته متورم گشته و پاره می‌شود و همین امر، خونریزی داخلی و مرگ مادر را در پی خواهد داشت.
انواع بارداری خارج از رحم
انواع حاملگی‌های خارج رحمی بسته به محل وقوع، عبارتند از:
- بارداری لوله‌ای: شایع‌ترین نوع حاملگی خارج رحمی که لانه‌گزینی جنین در لوله‌های فالوپ و به‌خصوص در قسمت آمپول لوله رخ می‌دهد.
- بارداری تخمدانی: در این شرایط، تخمک لقاح‌یافته در همان حالت چسبیده به تخمدان شروع به رشد میکند.
- بارداری هتروتوپیک: نادرترین نوع حاملگی خارج رحمی که در آن بارداری دوقلو رخ می‌دهد؛ اما یک قل درون رحم و قل دیگر خارج از رحم تشکیل می‌شود.
- بارداری شکمی: در صورتی رخ می‌دهد که لقاح و تشکیل جنین درون حفره شکمی رخ دهد.
- بارداری دهانه رحم: گاهی تشکیل جنین و لانه‌گزینی آن به جای داخل رحم، در نزدیکی دهانه رحم اتفاق می‌افتد که نوعی بارداری خارج رحمی محسوب می‌شود.
- بارداری در محل برش سزارین: در برخی بانوان ممکن است تشکیل و رشد جنین در محل برش سزارین قبلی رخ دهد که این مورد نیز یکی دیگر از انواع حاملگی‌های خارج رحم محسوب می‌شود.
علت وقوع بارداری خارج رحمی چیست؟
یکی از علل اصلی مرگ مادران در سه‌ماهه اول بارداری، حاملگی خارج رحمی است. هرچند این عارضه غالباً بر اثر اختلالات ژنتیکی به وقوع می‌پیوندد؛ اما تحت تأثیر عوامل دیگری نیز است. ازجمله برخی از علل شناخته شده دخیل در بارداری‌های خارج رحمی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- جراحی رحمی
- بستن لوله‌های رحم (توبکتومی)
- جراحی و آسیب دیدگی لوله فالوپ
- سابقه سقط جنین
- بیماری التهابی لگن
- اندومتریوز
- تومورهای خوش‌خیم عضله رحم (فیبروم)
- بارداری در سن بالا
- مصرف دخانیات
چه افرادی مستعد حاملگی خارج از رحم هستند؟
بارداری در سنین بالای 35 سال، خطر وقوع حاملگی خارج رحمی را بیشتر میکند. همچنین سابقه بارداری خارج رحمی، شانس وقوع مجدد آن را افزایش می‌دهد. باید دانست در خانم‌هایی که قرص‌های شیردهی مصرف می‌کنند و یا در افرادی که با وجود آی یو دی باردار شده‌اند، ریسک بارداری خارج رحمی بیشتر است.عفونت کلامیدیا و در پی آن، ابتلا به بیماری التهاب لگن (PID) نیز به دلیل وارد کردن آسیب و زخم به لوله‌های رحمی، افراد را بیشتر از سایرین مستعد بارداری خارج رحمی میکند.
بررسی علائم بارداری خارج رحم
نشانه‌های حاملگی خارج رحمی معمولاً در اوایل بارداری مشاهده می‌شود. البته در برخی موارد نیز ممکن است فرد هیچ علائمی در خود احساس نکند و فقط پس از پارگی لوله رحمی یا بافت‌های دیگر، متوجه این عارضه شود. به همین دلیل معاینات منظم و زیر نظر پزشک بودن می‌تواند فرد را هرچه زودتر از وقوع بارداری خارج رحمی مطلع کند. ازجمله علائم این عارضه خطرناک عبارتند از:
- احساس درد در زیر شکم، کمر، لگن، شانه و گردن
- لکه‌بینی یا خونریزی
- خونریزی به رنگ قهوه‌ای تیره
- حساس شدن سینه‌ها به لمس
- تپش قلب یا غش
- حالت تهوع و استفراغ
آیا IVF باعث وقوع حاملگی خارج از رحم می شود؟
امروزه با افزایش تخصص و تبحر پزشکان و پیشرفت فناوری‌های مدرن، احتمال خطا و کاشت جنین از طریق IVF در محلی به غیر از حفره رحمی بسیار کم است؛ به طوری که می‌توان گفت خطر حاملگی خارج رحمی به روش طبیعی و یا به کمک آی‌وی‌اف، یکسان است.اما در موارد بسیار معدود و نادری نیز ممکن است تجربه کم و عدم دقت تکنسین مربوطه، موجب کاشت جنین در بافت‌های خارج رحمی شود.
اصلی‌ترین روش‌های تشخیص بارداری خارج رحمی
پس از مشاهده علائم بارداری خارج رحمی توسط فرد باردار، پزشک به منظور تشخیص قطعی این عارضه از روش‌های زیر استفاده میکند:
- معاینات شکمی و واژینال: در طول معاینات واژن و دهانه رحم، احساس درد از جانب فرد در ناحیه لگن می‌تواند نشانه‌ای از بروز حاملگی خارج رحمی باشد. همچنین در این معاینات وجود توده شکمی، ترشحات واژینال و یا تغییر اندازه رحم و تخمدان نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد.
- سونوگرافی: در این روش پزشک به منظور بررسی خونریزی‌های داخلی از سونوگرافی شکمی استفاده میکند. از طرفی دیگر، در صورت عدم مشاهده ساک حاملگی در هفته 6 بارداری، پزشک جهت ارزیابی ساختارهای لگنی، رحم و لوله‌های رحم و وقوع احتمال حاملگی خارج رحمی از سونوگرافی واژینال کمک می‌گیرد. باید ذکر کرد که اگر نتایج سونوگرافی واژینال دقیق نباشد، پزشک از سونوگرافی داپلر یا سونو رنگی استفاده میکند.
- آزمایش خون و ادرار: این آزمایشات به منظور ارزیابی سطح میزان هورمون HCG تجویز می‌شود که غیرنرمال بودن آن می‌تواند خبر از احتمال وقوع حاملگی خارج رحمی داشته باشد.
درمان حاملگی خارج از رحم چگونه است؟
متأسفانه درصورت وقوع بارداری خارج رحمی، هیچ راه‌حلی برای جابه‌جایی جنین به رحم وجود ندارد و تنها راه درمان، سقط جنین و خاتمه بارداری است. نحوه خاتمه بارداری براساس محل تشکیل جنین و سایز آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است. بدین‌گونه که افراد با نشانه‌های خطرناک و علائم حیاتی ناپایدار باید هرچه سریعتر مورد عمل جراحی قرار گیرند و پس از ایجاد چند برش کوچک در زیر شکم، از طریق ابزار لاپاراسکوپی و بدون صدمه زدن به لوله‌های فالوپ، جنین از بدن آنها خارج گردد. شایان ذکر است که درصورت رشد زیاد جنین در لوله فالوپ و پارگی لوله، باید طی عمل جراحی، لوله فالوپ خارج شود.
در مواردی که جنین رشد کمی داشته و زودتر به عارضه حاملگی خارج رحمی پی برده شده، پزشک با تزریق داروی متوترکسات به بافت موردنظر (با هدف از بین بردن سلول‌های درحال‌رشد رویان)، زمینه سقط دارویی را فراهم میکند. در این شرایط، فرد 2 ساعت پس از تزریق دارو مرخص شده و بعد از 6 الی 8 هفته، هورمون‌های بارداری به صفر می‌رسد که این موضوع نشان‌دهنده ختم بارداری و سقط طبیعی جنین است.البته در برخی موارد نیز احتمال سقط خودبه‌خودی جنین نیز وجود دارد که با تست سنجش سطح هورمون HCG مشخص می‌شود. باید دانست که درصورت سقط جنین، سطح هورمون HCG کاهش می‌یابد.
بارداری طبیعی بعد از بارداری خارج رحمی
به‌طور کلی، افراد بعد از خاتمه حاملگی خارج رحمی و پس از برقراری مجدد چرخه قاعدگی می‌توانند برای بارداری مجدد اقدام نمایند؛ اما پزشکان توصیه می‌کنند که این امر تا چند ماه پس از خاتمه بارداری خارج رحمی، به تأخیر افتد. طبق منابع، 70% از افراد پس از گذشت 2 سال از تجربه حاملگی خارج رحمی، می‌توانند به‌طور طبیعی باردار شوند.
سایر شرایطی که ابتلا به حاملگی خارج از رحم را افزایش می دهد:
- اندومتریوز
زمانی است که بافت طبیعی داخل رحمی در خارج از رحم یافت می شود که می تواند لوله های فالوپ را مسدود کند.
- قرار گرفتن جنین در معرض دی اتیل سیلبسترول (DES)
اگر زن در دوران بارداری خود از DES (نسخه مصنوعی هورمون استروژن) استفاده کند، ممکن است نوزاد دختر در رحم او ناهنجاری در لوله های خود داشته باشد و زمانی که در آینده باردار شد، ممکن است به دلیل ناهنجاری در حاملگی خارج رحمی را تجربه کند.
- مصرف هورمون ها
هورمون های استروژن و پروژسترون را می توان برای پیشگیری از بارداری یا دلایل دیگر و همچنین تنظیم چرخه قاعدگی استفاده کرد. این هورمون ها بر لوله فالوپ نیز تأثیر می گذارند و می توانند باعث شوند که تخمک بارور شده به آرامی در لوله فالوپ حرکت کند.حتی زنانی که از داروهای ضد بارداری فقط حاوی پروژسترون استفاده می کنند، بیشتر در معرض خطر حاملگی خارج از رحم هستند. حاملگی خارج رحمی را می توان در مصرف هورمون محرک تخمدان برای IVF نیز مشاهده کرد.
- استفاده از دستگاه داخل رحمی (Spiral)
این روش پیشگیری از بارداری برای جلوگیری از لانه گزینی تخمک بارور شده در رحم ایجاد شده است. با این حال، از ایجاد حاملگی خارج رحمی جلوگیری نمی کند. علاوه بر این، اگر زن در حین استفاده از IUD برای پیشگیری از بارداری باردار شود، تخمک بارور شده در جای دیگری از رحم (50%) کاشته می شود. با این حال، رابطه بین IUD و حاملگی خارج از رحم ضعیف است، زیرا احتمال باردار شدن با IUD بسیار کم است.
- سابقه سقط مکرر
سیگار خطر حاملگی خارج از رحم را افزایش می دهد. این خطر وابسته به دوز است، تعداد سیگارهای مصرف شده خطر را افزایش می دهد.
جراحی حاملگی خارج از رحم
جراحان اکثرا خارج نمودن جنین و ترمیم آسیب‌دیدگی داخلی را توصیه می‌کنند، این عمل جراحی لاپاراسکوپی نامیده می‌شوند. در این نوع جراحی پزشک دوربین کوچکی را از طریق برش کوچک وارد بدن بیمار میکند تا بتواند روند انجام کار را ببینند. سپس جنین را خارج و آسیب دیدگی های لوله فالوپ را ترمیم می‌کنند.در صورتی که لوله فالوپ دارای آسیب دیدگی بیشتر ، و میزان خونریزی شدیدتر باشد ممکن است مجبور به خارج کردن لوله رحم شوند.در صورتی که جنین بزرگ تر و یا میزان خونریزی بیشتر باشد،نیاز به جراحی شکمی است.در این روش جنین از طریق بازشدن شکم خارج می شود.پس از جراحی ممکن است احساس درد و یا نفخ داشته باشد.بازه زمانی 4 تا 6 هفته برای استراحت پس از جراحی پیشنهاد شده است.
مراقبت در منزل
پس از جراحی پزشک دستورالعمل دقیق مراقبت از محل برش ها را خواهد گفت. هدف اصلی از این کار خشک و تمیز نگه داشتن زخم‌ها در حین التیام آن‌هاست. هر روز آنها را بررسی کنید تا در صورت بروز علائم عفونت متوجه آنها شوید، این علائم عبارتند از:
- خونریزی شدید به طوری که قطع نمی شود
- خروج ترشحات بد بو از محل برش
- گرم بودن محل برش
- ورم و قرمزی
خونریزی خفیف از واژن و لخته‌های خون کوچک پس از جراحی دور از انتظار نیست و ممکن است حداکثر تا 6 هفته بعد از جراحی ادامه داشته باشند. سایر اقدامات خود مراقبتی که می‌توانید انجام دهید عبارتند از:
- اجسام سنگین (بیش از 7 کیلو) را بلند نکنید
- مایعات زیاد بنوشید تا به یبوست مبتلا نشوید
- به لگن خود استراحت دهید، به این معنا که مدتی نزدیکی جنسی نداشته باشید و از تامپون و دوش واژینال استفاده نکنید
- تا جایی که امکان دارد اولین هفته بعد از عمل جراحی را استراحت کنید و سپس در هفته‌های بعدی فعالیت خود را به تدریج افزایش دهید.
پیشگیری حاملگی خارج از رحم
پیش‌بینی و پیشگیری در همه موارد امکان پذیر نیست. شاید بتوانید با رﻋﺎﯾـﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺑﺎروری، خطر ابتلا به بارداری خارج از رحم را کاهش دهید.بیماری‌های مقاربتی می‌توانند منجر به PID شوند، عارضه‌ای که می‌تواند باعث بروز التهاب در لوله‌های فالوپ شود.بطور مرتب به پزشک مراجعه کنید و معاینات زنان و غربالگری‌های STD را بطور منظم انجام دهید. انجام اقدامات لازم، نظیر ترک سیگار، برای بهبود سلامتی فردی نیز یکی از راهکارهای پیشگیرانه مناسب است.
سوالات متداول
بارداری خارج از رحم در همان ابتدا مشخص می شود. با وجود اینکه احتمال بارداری خارج از رحم کمتر از 2 درصد می باشد اما بهتر است در اولین فرصت معاینه شوید تا تشخیص داده شود. در صورت وجود بارداری خارج از رحم پزشک پس از تشخیص آزمایشاتی را برای درمان می دهد. و بهتر است هر چه سریعتر درمان آغاز شود تا خطری جنین و مادر را تهدید نکند.
به دلیل عفونت ها ، جراحی ها و زخم هایی که داخل رحم وجود دارد دیواره رحم بسته می شود.
بله درمان دارد اما باید در اولین فرصت درمان صورت بگیرد در غیر این صورت بر اثر خونریزی مادر فوت می کند و بسیار خطرناک است. یکی از را های درمان حاملگی خارج از رحم تزریقات دارو می باشد.
پاره شدن لوله و خونریزی شدید در لوله منجر به مرگ مادر می شود به همین علت باید در صورت حاملگی خارج از رحم سریعا توسط متخصصان درمان را آغاز نمایید.
بطور كلی این احتمال حدود 10 تا 15 درصد است، بسته به اینكه علت اولین بارداری خارج رحمی چه بوده و از چه روش درمانی استفاده شده است. در واقع اگر دلیل اولیه شما عفونت و انسداد لوله ای باشد ممكن است همان تاثیر را بر لوله رحم دیگر شما گذاشته باشد و در این حالت ممكن است احتمال وقوع مجدد آن به 85 تا 90 درصد نیز برسد.
سخن پایانی
اکثر افرادی که بارداری خارج از رحم دارند بارداری طبیعی را تجربه می‌کنند. اگر هر دو لوله فالوپ یا حتی یکی از آنها سالم باشند، تخمک بطور طبیعی بارور می‌شود. اما، اگر از قبل مشکل باروری دارید، این مشکل می‌تواند بر باروری شما در آینده تاثیر بگذارد و خطر بروز حاملگی خارج از رحم در آینده را بالا ببرد. این قضیه در صورتی صدق میکند که این مشکل باروری قبلا باعث ابتلا به حاملگی خارج از رحم شده باشد.جراحی ممکن است لوله‌های فالوپ را زخم کند و این امر احتمال بروز بارداری خارج از رحم در آینده را افزایش می‌دهد. در صورتی که لازم است یک یا هر دو لوله فالوپ برداشته شوند، با پزشک در خصوص درمان‌های موثر برای باروری صحبت کنید. یکی از این درمان‌ها لقاح مصنوعی (آی وی اف) است که در آن تخمک بارور شده را در رحم قرار می‌دهندسقط جنین هر زمانی که روی دهد می‌تواند آسیب‌های مخربی وارد کند. می‌توانید از پزشک خود بخواهید که اگر در این حوزه گروه‌های حمایتی وجود دارند که بعد از سقط حمایت بیشتری ارائه دهند ،به شما معرفی کنند. بعد از سقط جنین، با استراحت، مصرف غذاهای سالم و در صورت امکان ورزش از خود مراقبت کنید. به خود زمان دهید تا با این موضوع کنار بیایید.بخاطر داشته باشید که بسیاری از زنان پس از سقط جنین بارداری های طبیعی داشته و بچه‌های سالم به دنیا آورده‌اند. هرگاه آمادگی پیدا کردید، درمورد روش‌هایی که می‌توانید مطمئن باشید بارداری بعدی طبیعی خواهد بود با پزشک خود مشورت کنید.
