دکتر گوارش کسی است که بیماریهای مرتبط با دستگاه گوارش بدن، شامل حلق، مری، معده، روده‌ها و بخش‌های دیگری از بدن را درمان می‌کند. دستگاه گوارش وظایف مختلفی دارد که خوردن غذا، حرکت دادن آن در مسیر گوارش، جذب مواد مورد نیاز و در نهایت دفع مواد زاید از مهم‌ترین بخش‌های آن هستند.
در نتیجه متخصص گوارش باید در تمام این بخش‌ها تخصص و سررشته داشته باشد. البته بهتر است که دکتر گوارش را با نام دیگر متخصص گوارش یعنی دکتر فوق تخصص گوارش و کبد (Gastroenterologist) صدا بزنیم؛ چرا که بخش مهمی از سیستم گوارشی بدن توسط کبد اداره می‌شود و متخصصان این رشته درباره کبد هم تخصص دارند.
بیماریهای مرتبط با کبد شامل بیماریهای کیسه صفرا و مجاری صفراوی و البته لوزالمعده می‌شوند. دکتر گوارش با استفاده از روش‌های تصویربرداری و با تکیه بر توان تشخیص خودشان، می‌توانند بیماریهای دستگاه گوارش را در زنان و مردان تشخیص دهند. دقت داشته باشید که بین دکتر متخصص معده و روده آقا و خانم تفاوتی وجود ندارد. البته برخی از افراد ترجیح می‌دهند برای آزمایش‌های مربوط به روده، از جمله درباره بیماریهای مقعدی و آزمایش‌هایی نظیر کولونوسکوپی پیش دکتر گوارش هم جنس خودشان بروند.
فهرست مطالب
- بخش اول:گوارش چیست و دستگاه گوارش از چه بخش هایی تشکیل شده است؟
- بخش دوم:برای درمان چه بیماری هایی پیش دکتر متخصص گوارش و کبد برویم؟
- بخش سوم:با دیدن چه علائمی باید پیش دکتر متخصص گوارش برویم؟
گوارش چیست و دستگاه گوارش از چه بخش هایی تشکیل شده است؟
گوارش یعنی چه؟ دستگاه گوارش ما ظاهرا عملکرد ساده‌ای دارد. ما غذا می‌خوریم یا نوشیدنی می‌آشامیم بی آنکه به اتفاقاتی که درون بدن‌مان می‌افتد کاری داشته باشیم. اما دستگاه گوارش بخش‌های متعددی دارد که از دهان شروع و به مقعد ختم می‌شود. مهم است که در این راه چه اتفاقاتی رخ میدهد. لازم است از عملکرد بخش‌های دستگاه گوارش اطلاع داشته باشید تا بتوانید کار دکتر گوارش و کبد را درک کنید.
۱-دهان (Mouth)
مراحل هضم غذا حتی پیش از آنکه چیزی بخورید آغاز می‌شود. همان زمانی که بوی پیتزا یا یک نان تازه را حس می‌کنید، بزاق‌های شما ترشح می‌کنند. زمانی که شروع به جویدن غذا می‌کنید، بزاق دهان با تکه‌های کوچک‌شده غذا ترکیب می‌شود تا امکان هضم غذا و جذب آن توسط بدن فراهم شود. سپس این تکه‌ها را توسط زبان به طرف حلقوم و مری هدایت می‌کنید.
۲-مری (Esophagus)
در قسمت پایینی مری یک بخش به نام اسفنکتر پایینی مری (Lower Esophageal Sphincter) قرار دارد که پس از ورود غذا به معده، دریچه‌ی معده را می‌بندد. کار این اسفنکتر این است که از برگشت غذای معده به مری جلوگیری کند.
۳-معده (Stomach)
معده در کجای بدن قرار دارد؟ مواد غذایی بعد از وارد شدن به معده با همدیگر مخلوط می‌شوند و منتظر می‌مانند تا در کیسه‌ی معده عمل پردازش روی آنها انجام شود. مخلوط شدن مواد غذایی با همدیگر توسط آنزیم‌ها و اسیدی قوی به نام اسید معده انجام می‌شود.
دیواره‌های معده این اسید را از خودشان ترشح می‌کنند و با این کار، غذا را به تکه‌های کوچک‌تری تقسیم می‌کنند که توسط قسمت‌های بعدی قابل جذب و استفاده باشد. مواد غذایی در مرحله‌ی بعدی به سمت روده کوچک هدایت می‌شوند. در صورت داشتن هر گونه مشکلی در این ناحیه بهتر است هر چه سریع تر به دکتر معده مراجعه کنید.
۴-روده کوچک (Small Intestine)
روده کوچک خودش به ۳ بخش اثنی عشر (Duodenum)، ژژونوم (Jejunum) و ایلئوم (Ileum) تقسیم می‌شود. در فارسی برای ژژنوم از عبارت تهی‌روده و برای ایلئوم از دراز روده یا روده دراز هم استفاده می‌شود. طول روده کوچک کمی بیشتر از ۶.۵ متر است و ساختار نسبتا بی‌نظمی دارد. مواد غذایی درون روده کوچک به وسیله‌ی آنزیم‌های تولید شده توسط لوزالمعده و اسید بایل (Bile) تولید شده توسط کبد هضم و جذب می‌شوند.
در روده کوچک ابتدا اثنی عشر وارد عمل می‌شود مسئولیت اصلی آن خرد کردن مواد غذایی به بخش‌های بازهم کوچکتر است. بخش‌های ژژنوم و ایلئوم مسئولیت جذب مواد غذایی و وارد کردن آنها به درون جریان خون را بر عهده دارند. کار غذا در روده کوچک به پایان نمی‌رسد و بعضی از مواد غذایی که هنوز جذب نشده‌اند، به شکل یک ماده نیمه‌جامد آبکی راهی روده بزرگ می‌شوند.
۵-لوزالمعده (Pancreas)
کار لوزالمعده یا همان پانکراس این است که آنزیمی را تولید کند و این آنزیم را در اختیار اثنی عشر قرار دهد. اثنی عشر با استفاده از این اسید می‌تواند ساختار چربی، کربوهیدرات و پروتئین را بشکند. البته پانکراس وظیفه‌ی تولید انسولین و تزریق مستقیم آن به درون جریان خون را هم بر عهده دارد؛ همان انسولینی که هورمون اصلی برای تجزیه و جذب شکر در بدن است.
۶- کبد (Liver)
کبد کارهای مختلفی را در بدن انجام میدهد. اما کاری که کبد در ارتباط با دستگاه گوارش انجام میدهد و آن را به دکتر گوارش و کبد مرتبط می‌کند این است که مواد مغذی جذب‌شده از راه روده کوچک را پردازش کند. اسید بایل که توسط کبد تولید می‌شود و به سمت روده کوچک می‌رود، نقش مهمی در هضم چربی و تعدادی از ویتامین‌ها دارد.
می‌توان کبد را یک کارخانه‌ی شیمیایی درون بدن دانست. کارخانه‌ای که مواد غذایی خام جذب‌شده از راه روده را به عنوان ورودی دریافت می‌کند و مواد شیمیایی دیگری را که بدن به آنها نیاز دارد، تولید می‌کند. یکی دیگر از کارهای کبد هم سم‌زدایی بدن است. بسیاری از مواد شیمیایی و داروهای مضر برای بدن توسط کبد فیلتر می‌شوند.
۷- کیسه صفرا (GallBladder)
کیسه صفرا یکی از اندام‌های کوچک بدن شما و از اعضای دستگاه گوارش است. این کیسه درست زیر کبد قرار گرفته است و اسید بایل تولید شده توسط کبد را در خود ذخیره می‌کند. کار بعدی کیسه صفرا این است که اسید بایل را به سمت اثنی عشر (در روده کوچک) بفرستد تا به هضم و جذب چربی کمک کند.
۸- روده بزرگ (Large Intestine)
آن بخشی از مواد غذایی که در روده کوچک هضم نشده‌اند به همراه مایعات و ضایعات وارد روده بزرگ می‌شوند. روده بزرگ یا همان کولون (Colon) تقریبا ۱۸۰ سانتی‌متر است، ساختاری تقریبا مربعی دارد و در بین روده کوچک و رکتوم قرار گرفته است. کولون دارای بخش‌های بالارونده (Ascending)، افقی (Transverse)، پایین‌رونده (Descending) و سیگموئید (Sigmoid) است.
مقداری از املاح غذایی و تمام آب باقی‌مانده در مواد توسط کولون جذب می‌شود و ضایعات جامدی که باقی مانده‌اند، راهی رکتوم (راست‌روده) می‌شوند. دیواره‌های کولون از عضله تشکیل شده‌اند و همین ماهیچه‌ها هستند که باعث حرکت مواد غذایی و فشرده کردن آنها می‌شوند. تقریبا ۳۶ ساعت طول می‌کشد که فضولات و ضایعات از درون کولون خارج شوند. دکتر روده می‌تواند به شما در این زمینه کمک کند.
۹-رکتوم (Rectum)
رکتوم یک لوله‌ی نسبتا کوتاه و به طول تقریبی ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر است که به شکل عمودی قرار گرفته است و مرحله‌ی قبل از رسیدن مدفوع به مقعد است. بافت رکتوم را به نوعی می‌توان محل تجمیع و انباشت مدفوع، قبل از دفع شدن دانست. هر زمانی که رکتوم پر شود، سیگنالی به سمت مغز می‌فرستد و این موضوع را به مغز خبر میدهد. سپس مغز تصمیم می‌گیرد که آیا زمان دفع فرا رسیده است یا خیر. زمانی که اجازه دفع صادر شود، دفع صورت می‌گیرد و فضولات به شکل مدفوع از بدن خارج می‌شوند.
۱۰- مقعد (Anus)
مقعد بخش نهایی از دستگاه گوارش است و ایستگاه پایایی محسوب می‌شود. این بخش کوتاه ۵ سانتی‌متری از ۲ اسفنکتر (داخلی و خارجی) و عضله‌های لگنی تشکیل شده است. عضله‌های لگنی زاویه‌ای بین رکتوم و مقعد ایجاد می‌کنند تا از خروج مدفوع در زمان نامناسب جلوگیری شود.
اسفنکتر داخلی همواره منقبض و سفت است؛ مگر در زمان‌هایی که رکتوم پر شود. این اسفنکتر است که جلوی خروج غیرارادی مدفوع را در زمان خواب یا زمان بی‌اطلاعی ما می‌گیرد. نهایتا اسفنکتر خارجی را داریم که کنترل آن دست خودمان است و در زمان مناسب با رهاسازی آن می‌توانیم مدفوع کنیم.
برای درمان چه بیماری هایی پیش دکتر متخصص گوارش و کبد برویم؟
دستگاه گوارش بسیاری از عملکردهای مهم مانند هضم غذا را انجام میدهد، اما ممکن است توسط بسیاری از شرایط مختلف، مانند هپاتیت، هموکروماتوز، بیماری کبد چرب و اختلال مصرف الکل آسیب ببیند. آسیب طولانی مدت به کبد باعث عوارض جدی یا سرطان کبد شده و ممکن است نیاز به پیوند کبد باشد. برای بیماریهای گوارشی و کبدی که در ادامه به آنها می‌پردازیم به متخصص گوارش مراجعه کنید.
- ۱-یبوست (Constipation)
یبوست شدید زمانی رخ میدهد که دفعات مدفوع کاهش پیدا می‌کند یا فرد به سختی و با دشواری مدفوع می‌کند. این موضوع ممکن است ناشی از دریافت نکردن مقدار کافی از فیبر در مواد غذایی باشد یا اینکه به دلیل تغییر در رژیم غذایی و زمان مصرف غذا به وجود بیاید. اگر بیشتر از ۳ هفته یبوست را تجربه کردید، مدفوع خونی داشتید یا در هنگام مدفوع کردن درد شدیدی داشتید، حتما توسط یک متخصص روده و گوارش یا متخصص گوارش و یبوست ویزیت شوید. دکتر گوارش برای یبوست می‌تواند به شما کمک کند.
- ۲- ورم معده (Gastritis)
به هر نوع از متورم شدن معده، گاستریت یا ورم معده گفته می‌شود. این بیماری می‌تواند ناشی از عفونت، زخم، داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) یا مصرف بیش از حد الکل باشد. علائم ورم معده شامل درد بالای معده، داشتن حالت تهوع و استفراغ است. ورم معده در تعدادی از موارد هم هیچ علامتی ندارد. دکتر گوارش با توجه به شدت و حدت بیماری اقدام به درمان می‌کند اما این بیماری معمولا با استفاده از آنتی بیوتیک‌ها و آنتی اسیدها درمان می‌شود.
- ۳-سندروم روده تحریک پذیر (IBS)
سندروم روده تحریک‌پذیر (Irritable Bowel Syndrome) یک اختلال روده‌ای است که برای روده بزرگ رخ میدهد و منجر به علائمی از قبیل درد معده، اسهال، نفخ و دردهای حین دفع می‌شود. دلیل بروز سندروم روده تحریک‌پذیر هنوز مشخص نیست و فوق تخصص گوارش معمولا بر اساس علائم بیماری به وجود آن پی می‌برد.
علائمی که می‌توانند دلیل بر وجود سندروم روده تحریک‌پذیر باشند عبارتند از: دردهای شکی، احساس نفخ و ورم معده، اسهال و یبوست. برای درمان این بیماری می‌توان از روش‌های طبیعی مثل کاهش سطح استرس، رژیم غذایی سالم و تغییر در سبک زندگی استفاده کرد. اما در تعدادی از بیماران به استفاده از دارو و مشاوره پزشکی نیاز است.
- ۴- رفلاکس معده (Acid Reflux)
رفلاکس معده یا اسید ریفلاکس به دلیل برگشتن اسید معده (بایل – Bile) به مری اتفاق می‌افتد. زمانی که اسفنکتر پایینی مری نتواند وظیفه‌ی خود را به درستی انجام دهد، چنین اتفاقی رخ خواهد داد و منجر به سوزش سینه و سوزش سر دل می‌شود. در صورتی که رفلاکس معده بیشتر از ۲ بار در هفته اتفاق بیفتد، می‌تواند نشانه‌ی ابتلا به بیماری ریفلاکس گاستروازوفاژیال (GRED) باشد.
علائم سوء هاضمه عصبی شامل سوزش سر دل و قفسه سینه است و این نشانه‌ها معمولا در حالت دراز کشیدن تشدید می‌شوند. رفلاکس معده کودکان و نوزادان نیز مانند بزرگسالان رخ میدهد و محدود به سن خاصی نیست. دکتر گوارش سعی می‌کند با تجویز داروهای قوی به درمان این بیماری کمک کند. استفاده از داروهای موقتی و تغییر در سبک زندگی تاثیر چندانی در درمان رفلاکس معده ندارند.
- ۵-سوء هاضمه (Indigestion)
سوء هاضمه یکی از بیماری‌هایی که معمولا از زخم معده یا رفلاکس معده ناشی می‌شود. کسی که به سوء هاضمه مبتلا است، معمولا به سرعت احساس سیری می‌کند، در ناحیه سینه احساس سوزش دارد یا احساس نفخ شدید و تهوع می‌کند. عده دیگری از افراد هم در دهان‌شان طعم ترش نامطبوعی را احساس می‌کنند و آروغ‌های بدبو می‌زنند.
زیاد غذا خوردن، زیاد نوشیدن، با معده خالی قرص خوردن یا داشتن آلرژی غذایی می‌تواند از عواملی باشد که منجر به بروز سوء هاضمه می‌شوند. البته بهتر است سوء هاضمه را بیشتر یک علامت بدانیم تا یک بیماری؛ زیرا معمولا با استفاده از سوء هاضمه می‌توان به وجود بیماریهای دیگری پی برد.
دکتر گوارش معمولا در چنین مواقعی برای بیمار داروی ضد اسید تجویز می‌کنند و از او می‌خواهند که خوردن وعده‌های کوچکتر، جویدن بیشتر غذا، کاهش وزن، کم کردن غذاهای چرب و نوشیدنی‌های گازدار به سلامت خودش کمک کند.
- ۶- زخم معده (Stomach Ulcer)
زخم معده یا همان آلسر معده معمولا به دلیل آسیب رساندن اسید معده به مجرای گوارش اتفاق می‌افتد و معمولا هم ناشی از وجود باکتری هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter Pylori) یا مصرف مسکن‌های ضد نفخ از جمله آسپرین است. بیماری که زخم معده دارد، معمولا دردی را حس می‌کند در مری، روده کوچک و معده‌اش می‌پیچد.
این دردها معمولا شب‌ها در هنگام خواب به سراغ بیمار می‌آیند و خواب شبانه را مختل می‌کنند. داشتن درد در ناحیه بالایی شکم از علائم رایج زخم معده است و بیمار معمولا با مصرف مقداری مواد غذایی می‌تواند این درد را کاهش دهد. متخصص گوارش در مواجهه با بیماری که به زخم معده مبتلا است، داروهایی را تجویز می‌کند تا میزان تولید اسید معده را کاهش دهد. همچنین در صورتی که مشکل باکتریایی در میان باشد، تجویز آنتی‌بیوتیک از سمت دکتر گوارش یک کار رایج است.
- ۷- زخم اثنی عشر (Duodenal Ulcer)
زخم اثنی عشر شباهت زیادی به زخم معده دارد و از نظر علائم تقریبا زخم معده یکسان است و در قسمت‌های ابتدایی روده کوچک اتفاق می‌افتد. مثل تمام آلسرها یا زخم‌های گوارشی دیگر، هلیکوباکتر پیلوری و داروهای مسکن مثل آسپرین و ایبوپروفن از عوامل اصلی ابتلا به زخم اثنی عشر هستند اما ممکن است اسید معده هم روی ایجاد این زخم تاثیر داشته باشد.
در برخی از موارد مصرف سیگار یا نوشیدن بیش از حد مشروبات الکلی هم می‌تواند منجر به ایجاد زخم اثنی عشر شود. اما تاثیر این دو مورد به مراتب کمتر از هلیکوباکتر پیلوری است. در چنین مواردی فوق تخصص گوارش و کبد سعی می‌کند با استفاده از آزمایش خون، آزمایش مدفوع و تست‌های تنفسی بیماری را تشخیص دهد. همچنین ممکن است به آندوسکوپی هم نیاز باشد.
- ۸- زخم مری (Esophageal Ulcer)
زخم مری یا آلسر مری یکی از بیماریهای دردناک دستگاه گوارش است. در این بیماری، بخش انتهایی مری در نقطه‌ی اتصال به معده دچار زخم می‌شود. زخم مری هم می‌تواند به دلیل وجود باکتری هلیکوباکتر پیلوری ایجاد شود یا اینکه ناشی از برگشت اسید معده به مری باشد. در برخی از موارد آلودگی با استفاده از مخمرها و ویروس‌ها هم می‌تواند منشا زخم مری باشد.
- ۹- مری بارت (Barrett’s Esophagus)
بیماری مری بارت مربوط به بافت‌های داخلی مری است. در این بیماری که معمولا به دلیل ترش کردن و رفلاکس معده ایجاد می‌شود، بافت صورتی داخل مری به مرور ضخیم می‌شود و رنگ آن هم به قرمزی می‌گراید. معمولا مری بارت در افرادی دیده می‌شود که سابقه‌ی بیماری ریفلاکس گاستروازوفاژیال (GRED) را داشته‌اند. دکتر فوق تخصص گوارش با استفاده از تصویربرداری، دارو و جراحی سعی در درمان مری بارت می‌کند. این بیماری در موارد نادری می‌تواند به بیماری سرطان مری هم منجر شود.
- ۱۰- سرطان مری (Esophageal Cancer)
سرطان مری زمانی رخ میدهد که تغییراتی در DNA سلول‌های مری ایجاد می‌شود. با این تغییرات، جهش‌هایی در سلول‌های مری رخ میدهد و این سلول‌ها شروع به تکثیر شدن می‌کنند. سیگار کشیدن و رفلاکس اسید معده از دلایل اصلی ابتلا به سرطان مری هستند.
بیماری که به این بیماری دچار می‌شود در بلعیدن غذا دچار مشکل می‌شود، کاهش وزن پیدا می‌کند، دردهایی در قفسه سینه حس می‌کند، دچار سرفه می‌شود و نمی‌تواند شماری از مواد غذایی را هضم کند. جراحی، رادیوتراپی و شیمی‌درمانی برای درمان این بیماری استفاده می‌شود.
- ۱۱- بیماری های مربوط به بلع غذا و بوی بد دهان
بیماریهای دیسفاژی (Dysphagia) و ادینوفاژی (Odynophagia) از رایج‌ترین بیماریهای مربوط به بلعیدن غذا هستند و مستقیما به دکتر گوارش ربط پیدا می‌کنند. در دیسفاژی غذا در مری بیمار گیر می‌کند که این گیر کردن می‌تواند دلایلی به غیر از لقمه‌های بزرگ، نجویدن غذا، خشکی دهان یا غذای بیش از حد داغ داشته باشد. در ادینوفاژی بیمار هنگام بلعیدن غذا احساس درد می‌کند.
این درد می‌تواند در دهان، حلق یا مری باشد. گاهی اوقات ادینوفاژی می‌تواند همراه با دیسفاژی اتفاق بیفتد؛ اما ادینوفاژی خودش به تنهایی یک بیماری مستقل است. درد ادینوفاژی می‌تواند به قدری زیاد باشد که بیمار اصلا نتواند غذایش را به صورت کامل ببلعد. درمان این بیماری‌ها گاهی با دارو و گاهی هم با استفاده از عمل جراحی امکان‌پذیر است.
جهت درمان، دکتر گوارش برای بوی بد دهان و درمان هضم نشدن غذا می‌تواند به شما کمک کند. در دکترتو می‌توانید با بهترین متخصصان گوارش و کبد در شهر خود آشنا شوید و به‌صورت اینترنتی برای دریافت نوبت اقدام کنید. علاوه‌براین می‌توانید از خدمات مشاوره آنلاین و تلفنی دکترتو استفاده کنید.
- ۱۲-بواسیر یا هموروئید (Hemorrhoid)
بواسیر از بیماریهای دردناک مربوط به رکتوم و مقعد است که می‌تواند در دو نوع داخلی و خارجی برای بیمار اتفاق بیفتد. در این بیماری تعدادی از رگ‌های خونی از داخل رکتوم و بیرون مقعد شروع به رشد می‌کنند و منجر به بروز ناراحتی در فرد می‌شوند. فردی که بواسیر دارد در هنگام اجابت مزاج یا حتی در هنگام نشستن درد شدیدی را حس می‌کند. این درد می‌تواند با خونریزی هم همراه باشد.
دلایل اصلی ایجاد بواسیر و یبوست زور زدن زیاد در حین مدفوع کردن، چاقی و بارداری هستند. خوردن غذاهای دارای فیبر یا مصرف روان‌کننده‌های مدفوع می‌تواند به بهبود بواسیر کمک کند. در پاره‌ای اوقات هم دکتر گوارش مجبور است بیمار را برای معالجه پیش یک جراح کولورکتال بفرستد تا هموروئید با استفاده از جراحی برداشته شود.
- ۱۳-پانکراتیت (Pancreatitis)
به بیماری متورم شدن لوزالمعده یا پانکراس، پانکراتیت گفته می‌شود. ممکن است پانکراتیت به صورت ناگهانی در بیمار ظاهر شود و چندین روز هم درد آن باقی بماند. البته ممکن است فرد دیگری این مشکل را سال‌ها تحمل کند. بیماری سنگ کیسه صفرا یا مصرف بیش از حد الکل می‌توانند از دلایل اصلی بروز این بیماری باشند.
درد شکمی، داشتن حالت تهوع و استفراغ از علائم اصلی پانکراتیت هستند. بیمار مبتلا به این بیماری باید در بیمارستان بستری شود تا ابتدا به وضعیت پایداری برسد و بعد مشکل ایجاد کننده بیماری پانکراتیت توسط دکتر گوارش درمان شود.
- ۱۴- آپاندیسیت (Appendicitis)
آپاندیسیت یا بیماری التهاب آپاندیس بیماری رایجی است. در این بیماری آپاندیس به صورت ناگهانی متورم می‌شود و مایع چرکین زرد یا سبز رنگی درون آن را پر می‌کند. بیمار مبتلا به آپاندیسیت درد شدیدی را در ناحیه‌ی ناف تا سمت راست پایین شکم تجربه می‌کند.
در اکثر اوقات این بیماری با تب و لرز، اسهال طولانی مدت و استفراغ و کم‌اشتهایی همراه است. دکتر گوارش این بیماری را با استفاده از جراحی لاپاراسکوپی و تجویز آنتی بیوتیک درمان می‌کند. چنانچه آپاندیسیت درمان نشود، منجر به عفونت سیستماتیک بدن و سپسیس (Sepsis) خواهد شد.
- ۱۵-سنگ کیسه صفرا (Gallstones)
گاهی کیسه صفرا دچار عارضه سنگ کیسه صفرا می‌شود. این سنگ‌ها که از رسوب شدن یک مایع گوارشی به نام بایل (Bile) شکل می‌گیرند، معمولا اندازه‌های متفاوتی دارند و در اغلب اوقات، هیچ علایمی هم از خود بروز نمی‌دهند. چنانچه فرد مبتلا به سنگ کیسه صفرا از خود علائم بروز دهد، نیاز است تا کیسه صفرای این فرد با جراحی برداشته شود. افراد دیگری که به این بیماری مبتلا هستند و هیچ علامتی ندارند، می‌توانند بدون درمان به زندگی ادامه دهند.
- ۱۶-التهاب کیسه صفرا (Biliary Colic)
التهاب کیسه صفرا یا کولیک صفراوی یکی از عوارض سنگ کیسه صفرا است. این بیماری معمولا بعد از خوردن غذاهایی که پرچرب هستند یا فیبر کمی دارند عود می‌کند. فردی که التهاب کیسه صفرا را تجربه می‌کند، در ناحیه سمت راست قسمت بالای معده احساس درد دارد و این درد گاهی تا شانه‌ها هم کشیده می‌شود. درمان این بیماری هم توسط متخصص گوارش انجام می‌شود. دکتر گوارش معمولا با استفاده از لاپاراسکوپی اقدام به جراحی و برداشتن کیسه صفرا می‌کند.
- ۱۷-سرطان روده بزرگ (Colon Cancer)
متاسفانه باید بدانیم که هیچ کسی از شر سرطان کولون یا همان سرده روده بزرگ در امان نیست. اگر کولون دارید (که باید داشته باشید)، در معرض خطر ابتلا به سرطان کولون هستید. سرطان روده بزرگ ابتدا با پولیپ‌های کولونی (Colon Polyps) شروع می‌شود و در صورت جدی گرفته نشدن، می‌تواند منجر به سرطان روده بزرگ شود.
استفاده از تست‌های رایج سالانه از جمله کولونوسکوپی می‌تواند منجر به شناسایی این پلیپ‌ها و جلوگیری از ابتلا به سرطان روده بزرگ شود. ضروری است که حداقل سالی یک‌بار در این زمینه به فوق تخصص گوارش و کبد مراجعه کنید.
در صورتی که بیماری به سرطان تبدیل شده باشد، نیاز است تا از روش‌های رایج درمان سرطان مثل شیمی‌درمانی، اشعه درمانی، ایمونوتراپی و جراحی برای درمان بیماری استفاده شود. البته دیگر در این بخش‌ها کاری از متخصص گوارش و کبد برنمی‌آید و باید با متخصصان آنکولوژی و سرطان‌شناسی ارتباط گرفت. ضمنا نیاز است بدانید که این بیماری با نام‌های سرطان کولورکتال (Colorectal Cancer)، سرطان رکتوم و چنگار روده بزرگ هم شناخته می‌شود.
- ۱۸- سرطان لوزالمعده (Pancreatic Cancer)
سرطان لوزالمعده در عضوی از دستگاه گوارش اتفاق می‌افتد که قسمت‌های پایینی معده و زیر آن قرار دارد. این نوع از سرطان معمولا خیلی دیر تشخیص داده می‌شود، به سرعت در بدن گسترش پیدا می‌کند و احتمال بهبود کمی هم دارد. همان‌طور که گفتیم این سرطان متاسفانه در مراحل اولیه هیچ علائمی ندارد و علائمی که در مراحل حاد از خود بروز میدهد هم در تمام بیماران مشابه نیستند. اما معمولا کاهش شدید اشتها و از دست دادن وزن می‌تواند از علائم مشترک سرطان لوزالمعده باشد.
پزشک متخصص گوارش و کبد در این مورد کار زیادی نمی‌تواند انجام دهد و نهایتا بتواند با استفاده از جراحی، پانکراس مبتلا به سرطان را خارج کند. اما با استفاده از شیمی‌درمانی و رادیوتراپی می‌توان نسبت به درمان این بیماری خاص اقدام کرد.
- ۱۹- اختلال خون رسانی به کولون (Colonic Ischemia)
ایسکمی کولون زمانی اتفاق می‌افتد که خونرسانی به کولون کاهش می‌یابد یا متوقف می‌شود. متوقف شدن خونرسانی به کولون معمولا به دلیل وجود گرفتگی در سرخرگ‌ها است. ایسکمی کولون یا همان اختلال خونرسانی به روده بزرگ می‌تواند به صورت ناگهانی و با شدت زیاد اتفاق بیفتد یا اینکه به مرور تشدید شود. به نوع دوم ایسکمی کولونی مزمن گفته می‌شود. دکتر گوارش با این مسائل به خوبی آشناست و می تواند با بررسی و تشخیص به موقع آن را درمان کند.
- ۲۰-فیشر مقعدی (Anal Fissure)
فیشر مقعدی یا همان چیزی که در ایران با نام شقاق شناخته می‌شود، نوعی زخم در ناحیه‌ی مقعد است. این مشکل معمولا به دلیل فشار زیاد به مقعد در حین خروج مدفوع سفت یا بزرگ اتفاق می‌افتد. از عواقب فیشر مقعدی می‌توان به درد و خونریزی در زمان اجابت مزاج اشاره کرد. فیشر مقعدی در میان کودکان بسیار رایج است؛ اما هر فردی و در هر سنی ممکن است به شقاق مبتلا شود.
این بیماری معمولا به صورت خودبخودی و با مصرف مواد غذایی فیبردار طی ۴ تا ۶ هفته درمان می‌شود. اما بهتر است در چنین مواقعی به یک فوق تخصص کبد مراجعه کنید تا برایتان داروهای مسهل و روان‌کننده مدفوع یا پمادی برای ترمیم ناحیه زخم شده تجویز کند. گاهی اوقات در شرایط حاد ممکن است برای درمان فیشر مقعدی به جراحی نیاز باشد.
- ۲۱-فتق (Hernia)
به بیرون‌زدگی یک بافت یا یک اندام بدن از یک جای غیرمنتظره فتق یا هرنیا گفته می‌شود. منظور از باد فتق که در جامعه رایج‌تر است نیز همین باد کردن فتق است که البته از نظر تکنیکال عبارت درستی نیست؛ اما در نهایت به همین مفهوم اشاره دارد.
احساس بیرون‌زدگی در یک ناحیه، ورم و درد از علائم فتق هستند. رایج‌ترین انواع فتق در معده و روده اتفاق می‌افتند و از این رو به متخصص گوارش ربط پیدا می‌کنند. البته در صورتی که دکتر گوارش احساس کند که بیمار به جراحی نیاز دارد، او را به جراح ارجاع میدهد.
- ۲۲-بیماری کرون (Crohn’s Disease)
بیماری کرون یکی از بیماریهای التهابی روده (Inflammatory Bowel Disease یا IBD) است که تمام مجرای گوارش را تحت تاثیر قرار میدهد. این بیماری خطرناک گاهی می‌تواند جان بیمار را تهدید کند. بیمار مبتلا به کرون می‌تواند علائمی از قبیل درد شکمی، اسهال، کاهش وزن، کم‌خونی و حس خستگی داشته باشد. عده‌ای از افراد هیچ علامتی از خود نشان نمی‌دهند و عده‌ای دیگر از مبتلایان به بیماری کرون با دردهای مزمنی دست به گریبان می‌شوند.
متاسفانه درمانی برای بیماری کرون وجود ندارد. تنها کاری که از دست متخصص گوارش و کبد برای این بیماری برمی‌آید این است که با استفاده از استروئیدها و داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی بدن (immunosuppressants)، سرعت رشد بیماری را کم کند. در موارد حاد بیماری، دکتر گوارش نیاز به جراحی می بیند. بیمارانی که به بیماری کرون مبتلا می‌شوند، باید به صورت مرتب برای سرطان کولورکتال هم معاینه شوند؛ زیرا ابتلا به بیماری کرون شانس ابتلا به این نوع از سرطان را افزایش میدهد.
- ۲۳- بیماری سلیاک (Celiac Disease)
سلیاک نتیجه‌ی واکنش ایمنی بدن به خوردن غذاهای دارای گلوتن است؛ یعنی همان پروتئینی که در گندم، جو و چاودار وجود دارد. در گذر زمان این واکنش‌های ایمنی بدن منجر به ورم‌هایی می‌شود که به بافت دیواره روده کوچک آسیب می‌رساند.
کسی که به بیماری سلیاک مبتلا است با علائمی مثل کم‌خونی، اسهال، نفخ، خروج گاز از بدن و خستگی روبرو خواهد شد. پزشک متخصص گوارش معمولا در مواجهه با این بیماری توصیه می‌کند تا بیمار یک رژیم غذایی بدون گلوتن را در پیش بگیرد. استفاده از مکمل‌های غذایی و ویتامین‌ها هم به بهبود سلیاک کمک می‌کنند.
- ۲۴- انواع کولیت (Colitis)
کولیت به معنی متورم شدن بافت‌های درونی کولون است. دلایل زیادی برای ابتلا به کولیت وجود دارد که بیماریهای التهابی روده، عفونت‌ها، ایسکمی و آلرژی می‌توانند از مهم‌ترین دلایل آن باشند. بیماری که به کولیت مبتلا شده است می‌تواند علائمی از قبیل اسهال، درد شکم، مدفوع خونی و انقباض‌های معده داشته باشد.
کولیت عفونی، کولیت اولسراتیو (کولیت زخمی) و کولیت ایسکمیک از مهم‌ترین انواع کولیت هستند. دکتر گوارش برای درمان این بیماری و درمان بیماری های التهابی روده ممکن است از دارو استفاده کند یا ناچار به جراحی شود.
- ۲۵- کبد چرب (Fatty Liver)
افرادی که چاق هستند یا دیابت نوع ۲ دارند و افرادی که مشروبات الکلی زیادی مصرف می‌کنند با خطر ابتلا به کبد چرب مواجه هستند. در این بیماری مقدار زیادی چربی در کبد رسوب می‌کند و همانجا انباشته می‌شود. معمولا کبد چرب با علامت خاصی همراه نیست؛ اما زمانی که علائم بروز کنند به شکل خستگی، کاهش وزن و دردهای شکی خودشان را نشان می‌دهند.
در مورد بیماری که به کبد چرب مبتلا است و برای درمان مشکلات کبدی، متخصص گوارش ابتدا سعی می‌کند مواد خطرآفرین از جمله چاقی را کم‌اثر کند. در این راه، دکتر گوارش از ورزش و رژیم غذایی کمک می‌گیرد که احتمالا برای انجام آن، به کمک گرفتن از یک متخصص تغذیه نیاز خواهد داشت. این بیماری ذاتا آن‌قدرها خطرناک نیست. اما گاهی اوقات می‌تواند منجر به از کار افتادن کبد (سیروز کبدی) شود.
- ۲۶- هپاتیت (Hepatitis)
هپاتیت یکی از بیماریهای کبد است که منجر به ورم کردن کبد همراه می‌شود. بیماری هپاتیت انواع متعددی دارد که برخی از آنها از جمله هپاتیت B با یک واکسن ساده قابل پیشگیری هستند. انواع A, C, D,E هپاتیت توسط ویروس‌های خاص همان نوع ایجاد می‌شوند. البته انواع دیگری از هپاتیت هم وجود دارند که به دلیل بیماریهای خودایمنی یا مصرف بیش از حد مشروبات الکلی ایجاد می‌شوند.
- ۲۷- دکتر گوارش برای کودکان
متخصصین گوارش کودکان افرادی هستند که در مسائل کبدی، گوارشی و تغذیه کودکان تخصص دارند. آنها کودکان را از بدو تولد تا ۱۸ سالگی درمان می‌کنند. اگر فرزند شما مشکلات گوارشی، کبدی یا تغذیه‌ای دارد، با پزشک اطفال یا متخصص گوارش خود قرار ملاقات بگذارید.
با دیدن چه علائمی باید پیش دکتر متخصص گوارش برویم؟
در صورت داشتن علائم اختلالات گوارشی یا در صورت نیاز به غربالگری سرطان کولون، باید به متخصص گوارش مراجعه کنید. اغلب، مراجعه به متخصص گوارش منجر به تشخیص دقیق‌تر پولیپ و سرطان، عوارض کمتر ناشی از عمل و گذراندن زمان کمتری در بیمارستان می‌شود.
۱-اگر بیشتر یا کمتر از حد معمول مدفوع می کنید
یک انسان عادی می‌تواند از روزی ۳ بار تا هفته‌ای ۳ بار مدفوع داشته باشد. اگر تعداد دفعات مدفوع کردن شما در طول هفته کمتر از ۳ بار است یا اینکه روزانه بیشتر از ۳ بار مدفوع دارید، باید با متخصص گوارش صحبت کنید. اسهال یا یبوست موقتی به خودی خودی نمی‌تواند نشانه‌ی بیماری باشد. اما زمانی که چنین مواردی پشت سر هم تکرار شوند، می‌توانند منجر به بروز مشکلات جدی شوند. چنین علائمی را جدی بگیرید.
۲- مدفوع سیاه دارید
در صورتی که مدفوع سیاه دارید و در آن اثری از خون دیده نمی‌شود، احتمالا با تغییر دادن رژیم غذایی یا قطع مصرف دارویی که استفاده می‌کنید می‌توانید خودتان را درمان کنید. البته ممکن است یکی از انواع آلسر مثل زخم معده داشته باشید و در اثر خونریزی، چنین مشکلی برایتان پیش آمده باشد.
خون در واکنش با اسید معده تغییر رنگ میدهد و سیاه می‌شود که ممکن است یکی از دلایل تیره شدن مدفوع باشد. مراجعه به متخصص گوارش و دادن تست‌های لازم می‌تواند دلیل اصلی این اتفاق را به شما بگوید.
۳-مدفوع خونی دارید
وجود خون در مدفوع یا مدفوع خونی می‌تواند ناشی از بیماریهای متعددی باشد. اما مهم است که به محض دیدن چنین موضوعی با دکتر گوارش تماس بگیرید. ممکن است مشکل از یک یبوست ساده باشد یا در صورت داشتن اسهال خونی و مدفوع خونی می‌تواند دلیل احتمالی وجود بیماری کرون، زخم یا سرطان روده، التهاب کولیت یا ایسکمی باشد.
۴-خونریزی مقعدی دارید
خونریزی از مقعد می‌تواند به دلایل متعددی اتفاق بیفتد. اما این خونریزی می‌تواند ناشی از خونریزی در روده‌ها، پارگی و زخم در بافت مقعد یا بیماری‌هایی مثل بواسیر باشد. حتی ممکن است مشکلات بزرگ‌تری مثل سرطان سلامتی شما را تهدید کند. خونریزی مقعدی را باید به شدت جدی بگیرید و حتما در چنین مواردی باید با متخصص گوارش خوب صحبت کنید.
۵-افت ناگهانی وزن یا کاهش شدید اشتها داشتید
دلایل زیادی برای کاهش ناگهانی وزن وجود دارد که معمولا اکثر قریب به اتفاق آنها ناشی از بیماریهای گوارشی هستند. به عنوان مثال زخم معده می‌تواند وزن بیمار را به شدت کاهش دهد. همچنین انواع زخم معده، زخم مری و زخم اثنی عشر هم می‌توانند منجر به کاهش ناگهانی وزن بیمار شوند.
۶-احساس ضعف و بی حالی دارید
احساس حس ضعف و بی حالی دلایل متعددی دارد که برخی از آنها به معده و گوارش مربوط هستند. یکی از عواملی که می‌تواند ناشی از این بی‌حالی باشد، خونریزی احتمالی داخلی در دستگاه گوارش است. همین خونریزی می‌تواند منجر به کم‌خونی شود که خودش در ادامه می‌تواند ضعف عضلانی را به همراه داشته باشد.
۷-استفراغ زیاد یا استفراغ همراه با خون دارید
استفراغ ممکن است به دلیل یک مسمومیت ساده اتفاق بیفتد. اما این احتمال هم وجود دارد که پشت استفراغ، بیماری های گوارشی وجود داشته باشد. به عنوان مثال می‌توان به بیماری کرون اشاره کرد.
۸-سوزش سر دل مداوم دارید
خیلی از افراد هر چند وقت یک‌بار و به صورت پراکنده سوزش سر دل و انواع دل درد را تجربه می‌کنند. این موضوع به این شکل اغلب جای نگرانی ندارد. اما در صورت تکرار شدن پیوسته‌ی سوزش‌ها باید با دکتر گوارش تماس بگیرید. در چنین مواردی ممکن است احتمال رفلاکس (ریفلاکس) گاستروازوفاژیال معده (GERD) وجود داشته باشد یا اینکه مری بارت (Barrett’s Esophagus) و حتی سرطان مری شما را تهدید کند. تعدادی از این موارد با تجویز دارو برطرف می‌شوند و برخی از آنها هم نیاز به جراحی دارند.
۹- رنگتان زرد شده است
دلایل زیادی وجود دارند که می‌توانند منجر به رنگ‌پریدگی و زردی پوست شوند. اما یکی از دلایل زرد شدن پوست می‌تواند انواع سرطان‌های دستگاه گوارش باشد. سرطان معده و روده، سرطان پانکراس و سرطان مری می‌توانند رنگ پوست صورت را به سمت زردی سوق دهند. با توجه به اینکه سرطانی مثل سرطان لوزالمعده علائم اولیه ندارد، نیاز است زردی پوست را جدی بگیرید و در صورت مشاهده دیدن علائم دیگری مثل مشکلات گوارشی به دکتر گوارش مراجعه کنید.
۱۰-مدام نفخ می کنید
بعضی از غذاها ذاتا نفاخ هستند و می‌توانند موجب بروز نفخ در هر فردی شوند. اما اگر نفخ کردن‌ها به صورت ادامه‌دار باشد و گاهی اوقات شما را دچار حالت تهوع کند، می‌تواند دلیلی بر یک مشکل معده یا روده باشد. در چنین مواردی حتما نیاز دارید برای درمان نفخ شکم با یک دکتر گوارش مشورت کنید.
۱۱-بلع دردناک یا درد مری دارید
اگر مدام در بلعیدن غذا دچار مشکل می‌شوید، در هنگام بلعیدن غذا در مری‌تان احساس درد دارید یا حس می‌کنید که غذا پس از قورت دادن در مری شما گیر می‌کند، باید از یک دکتر متخصص گوارش کمک بگیرید. دکترهای گوارش با انجام تست‌هایی از قبیل آندوسکوپی سعی می‌کنند مشکل مری را شناسایی کنند.
۱۲-بالای ۵۰ سال سن دارید
افرادی که در سنین بین ۵۰ تا ۷۵ سال قرار دارند، پتانسیل زیادی برای ابتلا به سرطان کولورکتال (سرطان روده بزرگ) دارند. تست‌های غربالگری خاصی برای پیشگیری از ابتلا به این نوع از سرطان طراحی شده است که در طول آنها، فرد بزرگسال با استفاده از کولونوسکوپی می‌تواند سلامتی خود را بررسی کند.
سوالات متداول
متخصص گوارش پزشکی است که در زمینه درمان اختلالات و بیماری‌هایی که بر سیستم گوارشی تأثیر می‌گذارند تخصص دارد.
مری، معده، روده کوچک، روده بزرگ، راست روده و مقعد و همچنین پانکراس، کبد، مجاری صفراوی و کیسه صفرا شامل این رشته می‌شوند.اگر شما هم سوالاتی مثل برای آب آوردن شکم به چه دکتری مراجعه کنیم، برای مشکل مدفوع به چه دکتری مراجعه کنیم، کبد مربوط به کدام دکتر است؟ دارید، باید به دکتر گوارش مراجعه کنید.
یا برای کیسه صفرا چه دکتری باید رفت؟ متخصصین گوارش مهارت و تجربه لازم برای تشخیص و درمان بیماری کیسه صفرا را دارند. همچنین آنها از بیماران مبتلا به بیماریهای شایع مانند سنگ کیسه صفرا و التهاب و اختلالات نادر از جمله سرطان مجرای صفراوی مراقبت می‌کنند.
بیماری سوء هاضمه یکی از مشکلاتی است که معمولا به دلیل بیماریهای دیگری به وجود می‌آید و به نوعی عوارض بیماریهای دیگر مانند رفلاکس معده است. دکتر گوارش پس از معاینه بیماران مبتلا به سوء هاضمه و تشخیص این بیماری از روی علائمی که بیمار دارد، اقدامات درمانی به وسیله تجویز دارو و برنامه غذایی را آغاز می‌کند.
متخصص گوارش پزشکی است که در درمان بیماریهای گوارشی تخصص دارد در این زمینه متخصصانی را پیدا می کنید که تقریباً در مورد تمام بیماری های گوارشی مطالعه کرده‌اند و می‌توانند شرایط شما را تشخیص و درمان کنند و یا در صورت نیاز شما را به یک متخصص ارجاع دهند. شما متخصصینی را پیدا خواهید کرد که زیر شاخه فرعی خاصی را به طور کامل مطالعه کرده باشند این تخصص ها عبارتند از:
اگر شما از ناراحتی های گوارشی معده و روده مثل اسهال یبوست نفخی که از بین نمی رود یا به طور کلی روده رنج می برید بهتر است به یک متخصص گوارش مراجعه کنید. نکته مهم این است که به خاطر داشته باشید سیستم گوارش شما از دهان آغاز شده و به مقعد ختم می شود؛ بنابراین حتی اگر علائم شما در روده نباشد باز به پزشک متخصص گوارش مراجعه کنید. در این جا برخی علائمی آورده شده است که با مشاهده آن ها باید یک قرار ملاقات با پزشک خود ترتیب دهید.
سخن پایانی
متخصص گوارش، متخصص سیستم هضم و نحوه عملکرد آن هستند. متخصصان گوارش “پزشکان دستگاه گوارش” نیز نامیده می شوند، مشکلات و بیماری های دستگاه گوارش را درمان می کنند و در چگونگی عملکرد دستگاه گوارش تخصص دارند. آنها به عنوان یک متخصص می توانند کارهای دیگری غیر از درمان بیماری های شایع دستگاه گوارش را انجام دهند. همچنین می توانند به بزرگسالان و کودکان کمک کنند تا یاد بگیرند برای سالم ماندن سیستم خود باید چه کارهایی انجام دهند.
