تاثیر سیگار و ویپ بر سلامت دهان و دندان؛ حقیقت هایی که باید بدانیم

سلامت دهان و دندان نقشی اساسی در زیبایی، اعتماد به نفس و حتی سلامت عمومی بدن دارد. با این حال، یکی از مهم ترین تهدیدها برای سلامت دهان در دنیای امروز نه فقط سیگار کشیدن بلکه استفاده از ویپ (Vape) یا سیگار الکترونیکی است. در سال های اخیر بسیاری از افراد برای ترک سیگار یا به عنوان گزینه ای به ظاهر کم ضرر به سمت ویپینگ رفته اند، اما تحقیقات جدید نشان می دهد که ویپ نیز می تواند تاثیرات قابل توجهی بر سلامت دهان بگذارد. از تغییر رنگ دندان ها گرفته تا التهاب لثه و افزایش ریسک سرطان دهان، هر دو رفتار می توانند مسیر یک لبخند سالم را به خطر بیندازند.

سیگار یکی از قدیمی ترین عوامل خطر در بیماری های دهان است و اثرات آن بر بافت نرم دهان و سیستم دفاعی بدن کاملا شناخته شده اند. از سوی دیگر، ویپینگ گرچه بدون دود و قطران است، اما هنوز هم حاوی نیکوتین و ترکیبات شیمیایی است که روی جریان خون، بزاق دهان و سلامت لثه ها تاثیر مستقیم دارد. این مقاله به بررسی علمی و دقیق تاثیرات سیگار و ویپ بر دهان و دندان می پردازد تا تصویری روشن از مکانیسم آسیب ها و تفاوت میان این دو محصول ارائه دهد. هدف این متن افزایش آگاهی عمومی است و جایگزین تشخیص یا درمان پزشکی نیست؛ در صورت داشتن هر گونه مشکل دهانی یا دندانی، حتما باید به دندانپزشک مراجعه شود.

در این مقاله با بررسی مطالعات جدید از منابع معتبر مانند انجمن دندانپزشکی بریتانیا (BDA) و مرکز کنترل بیماری های ایالات متحده (CDC) خواهیم دید که چرا تصور کم خطر بودن ویپ نسبت به سیگار تا حدودی اشتباه است و چه رفتارهایی می توانند به کاهش این خطرها کمک کنند. این متن به زبانی علمی اما ساده تهیه شده تا برای خوانندگان عمومی قابل فهم باشد و درک بهتری از اهمیت ترک سیگار و ویپ برای سلامت لبخندمان ارائه دهد.

فهرست مطالب

تفاوت سیگار و ویپ از نظر ساختار و ترکیب
تاثیر سیگار بر سلامت دهان و دندان
عوارض ویپ بر دهان و دندان و مقایسه آن با سیگار
تغییر رنگ دندان و ایجاد بوی بد دهان
زخم های دهان و تاخیر در ترمیم زخم ها
تاثیر نیکوتین بر لثه و استخوان فک
خطر سرطان دهان در مصرف کنندگان سیگار و ویپ
نقش بزاق در محافظت از دهان و تاثیر نیکوتین بر آن
بررسی مطالعات علمی جدید درباره ویپ و سلامت دهان
راهکارهای پیشگیری و مراقبت برای افراد سیگاری یا ویپر
نتیجه گیری
سوالات متداول

تفاوت سیگار و ویپ از نظر ساختار و ترکیب

سیگار سنتی و ویپ هر دو وسیله هایی برای انتقال نیکوتین به بدن هستند، اما ساختار و ترکیب آنها متفاوت است. سیگار شامل تنباکو، قطران، مونواکسید کربن و هزاران ماده شیمیایی سمی است که بسیاری از آنها سرطان زا هستند. هنگام سوختن سیگار، این مواد شیمیایی به صورت دود آزاد می شوند و وارد دهان و ریه می گردند. این دود نه تنها دندان ها را در معرض گرما و ترکیبات اسیدی قرار می دهد، بلکه موجب تحریک بافت لثه و تحلیل آن می شود.

ویپ یا سیگار الکترونیکی بر خلاف سیگار کلاسیک تنباکو نمی سوزاند؛ بلکه از سیستمی استفاده می کند که مایع حاوی نیکوتین، طعم دهنده و گلیسرول را به بخار تبدیل می کند. گرچه در بخار ویپ، قطران وجود ندارد، اما نیکوتین همچنان حضور دارد و ترکیبات دیگری مانند فلزات سنگین، فرمالدهید و ذرات ریز آلرژن نیز ممکن است در اثر حرارت تولید شوند. به همین دلیل بسیاری از متخصصان معتقدند ویپینگ از نظر سلامت دهان «کم ضررتر» از سیگار نیست، بلکه نوعی متفاوت از آسیب را ایجاد می کند. مثلا در ویپ، خشکی دهان ناشی از کاهش جریان بزاق و افزایش رسوب پلاک دندانی شایع است.

از نظر میزان نیکوتین، بسیاری از دستگاه های ویپ قابل تنظیم هستند و می توانند مقدار بالایی نیکوتین را وارد بدن کنند. این تفاوت باعث می شود که برخی کاربران ناخودآگاه دوز بیشتری از نیکوتین را نسبت به سیگار دریافت کنند، که منجر به وابستگی بیشتر و آسیب های شدیدتر دهانی در طول زمان می شود.

تاثیر سیگار بر سلامت دهان و دندان

مصرف سیگار از عوامل اصلی در بروز بیماری های دهانی از جمله التهاب لثه، تحلیل استخوان فک، لک شدن دندان و بوی بد دهان است. دود سیگار باعث کاهش اکسیژن رسانی به بافت لثه می شود و سیستم دفاعی بدن را تضعیف می کند، در نتیجه باکتری های بیماری زا در دهان راحت تر رشد می کنند. به همین دلیل دندانپزشکان اغلب می بینند که افراد سیگاری دیرتر متوجه مشکل لثه خود می شوند زیرا خونریزی لثه کاهش یافته اما التهاب در عمق بافت ها ادامه دارد.

از سوی دیگر، سیگار اثر مستقیم بر روند ترمیم زخم های دهانی دارد. نیکوتین موجب تنگ شدن عروق خونی می شود و جریان خون به لثه ها را محدود می کند، در نتیجه زخم های دهان یا جراحی هایی مانند کشیدن دندان دیرتر بهبود پیدا می کنند. مطالعات منتشر شده در ژورنال Journal of Clinical Periodontology نشان داده اند که احتمال درمان موفق بیماری لثه در افراد سیگاری تا ۵۰ درصد کمتر از افراد غیر سیگاری است.

عوارض ویپ بر دهان و دندان و مقایسه آن با سیگار

در سال های اخیر، گرایش مردم به استفاده از ویپ یا سیگار الکترونیکی به عنوان جایگزینی «کم ضررتر» برای سیگار افزایش یافته است. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که ویپ نیز آسیب‌های قابل توجهی بر سلامت دهان دارد. بخار تولید شده از ویپ، بر خلاف باور عمومی، ترکیبات شیمیایی مضری دارد که می‌توانند به بافت‌های دهان آسیب بزنند. ماده پایه بسیاری از مایعات ویپ گلیسیرول و پروپیلن گلایکول است؛ ترکیباتی که در دمای بالا به مواد تحریک کننده و حتی سمی تبدیل می‌شوند. همچنین طعم‌دهنده‌های مصنوعی موجود در کارتریج‌های ویپ می‌توانند باعث التهاب بافت‌های نرم دهان شوند.

بسیاری از کاربران ویپ پس از مدتی دچار خشکی دهان (زروستومیا) می‌شوند. این خشکی زمینه را برای رشد باکتری، ایجاد بوی بد دهان، و افزایش خطر پوسیدگی دندان فراهم می‌کند. علاوه بر این، نیکوتینی که از طریق ویپ وارد بدن می‌شود، تأثیر مشابهی با نیکوتین سیگار بر عروق خونی دارد؛ یعنی تنگی عروق، کاهش خون‌رسانی و در نهایت تحلیل لثه. تفاوت اصلی در آن است که علائم آسیب ویپ ممکن است دیرتر ظاهر شوند، چون بخار آن شفاف است و اثرات ظاهری کمتری نسبت به دود سیگار دارد، اما در بلندمدت خطرات مشابهی برای دهان ایجاد می‌کند.

مقایسه علمی نشان می‌دهد که هر دو روش (سیگار و ویپ) موجب افزایش سطح باکتری‌های مضر دهانی مانند Porphyromonas gingivalis می‌شوند که عامل اصلی بیماری‌های لثه است. در واقع، مطالعه‌ای در Journal of Dental Research در سال 2023 نشان داد که محیط دهان کاربران ویپ از نظر ترکیب میکروبی، شباهت زیادی به دهان افراد سیگاری دارد. بنابراین، تصور ایمنی کامل ویپ نسبتی اشتباه است و هر دو رفتار با درجات متفاوتی سلامت دهان را تهدید می‌کنند.

تغییر رنگ دندان و ایجاد بوی بد دهان

تغییر رنگ دندان یکی از نخستین نشانه‌های آسیب ناشی از سیگار کشیدن و ویپینگ است. در سیگار، قطران و نیکوتین موجود در دود، به مینای دندان می‌چسبند و به مرور موجب زرد یا قهوه‌ای شدن رنگ دندان‌ها می‌شوند. با گذشت زمان، این لکه‌ها به عمق مینای دندان نفوذ کرده و به راحتی با مسواک یا خمیردندان‌های معمولی پاک نمی‌شوند. این نوع تغییر رنگ نه تنها بر زیبایی لبخند تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه ممکن است موجب کاهش اعتماد به نفس شود.

در مصرف ویپ نیز اگرچه قطران وجود ندارد، اما نیکوتین موجود در بخار ویپ می‌تواند سطح دندان را تغییر دهد و باعث رسوب پلاک و تغییر رنگ خفیف‌تر اما تدریجی شود. همچنین ویپینگ گرما و خشکی زیادی در دهان ایجاد می‌کند که باعث کاهش بزاق می‌شود؛ بزاق نقش مهمی در شست‌وشو و پاک‌سازی دهان دارد، بنابراین کاهش آن سبب ماندگاری بیشتر ذرات رنگی از غذا یا نوشیدنی‌ها بر روی دندان می‌شود.

از طرفی، هر دو رفتار علت اصلی بوی بد دهان (هالیتوزیس) هستند. این بو ناشی از ترکیبات گوگردی فرار است که توسط باکتری‌های دهانی تولید می‌شوند. در افراد سیگاری، سطح اکسیژن در دهان کاهش یافته و شرایط بی‌هوازی رشد این باکتری‌ها را تقویت می‌کند. در کاربران ویپ، ظاهر دهان ممکن است تمیز به نظر برسد اما خشکی ناشی از بخار ویپ محیط مناسب برای رشد این باکتری‌ها فراهم می‌کند. درمان این مشکل تنها با رعایت بهداشت دهان، افزایش مصرف آب و ideally، ترک کامل این محصولات امکان پذیر است.

زخم های دهان و تاخیر در ترمیم زخم ها

یکی از شایع‌ترین عوارض سیگار و ویپ، اختلال در روند ترمیم زخم‌های دهانی است. در مصرف سیگار، نیکوتین و مونوکسیدکربن باعث تنگ شدن عروق خونی می‌شوند که در نتیجه، اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها کاهش می‌یابد. این فرایند موجب می‌شود که زخم‌های لثه، اطراف دندان‌ها یا بخیه‌های بعد از جراحی‌های دندانی مانند ایمپلنت، دیرتر ترمیم شوند. حتی احتمال عفونت‌های بعد از جراحی در افراد سیگاری دو تا سه برابر بیشتر است.

در کاربران ویپ، گرچه میزان مونوکسیدکربن وجود ندارد، اما نیکوتین باز هم اثر مشابهی دارد. دود گرم و بخار حاصل از ویپ موجب تحریک بافت نرم دهان می‌شود. بسیاری از دندانپزشکان گزارش داده‌اند که افراد ویپر پس از کشیدن دندان، با پدیده‌ای به نام «dry socket» یا حفره خشک مواجه می‌شوند؛ شرایطی که در آن لخته محافظ در محل دندان کشیده شده از بین می‌رود و درد شدید ایجاد می‌کند.

مطالعات جدید از King’s College London نشان می‌دهد که ترکیبات شیمیایی حاصل از حرارت دادن مایعات ویپ رابطه مستقیمی با کاهش عملکرد سلول‌های اپیتلیال دهان و کند شدن بازسازی بافت دارند. در نتیجه، صرف نظر از نوع مصرف، هر دو روش بازسازی طبیعی بافت دهان را مختل می‌کنند و خطر التهاب و تأخیر بهبودی را افزایش می‌دهند.

تاثیر نیکوتین بر لثه و استخوان فک

نیکوتین تاثیر منفی مستقیم بر سیستم عروقی دهان دارد. وقتی وارد جریان خون می‌شود، موجب تنگ شدن رگ‌ها و کاهش جریان خون لثه می‌گردد. کاهش خون‌رسانی به معنای کاهش اکسیژن و مواد مغذی برای سلول‌های لثه است، و این فرایند سلامت بافت لثه و استخوان فک را تضعیف می‌کند. به همین دلیل افراد سیگاری یا ویپر بیشتر در معرض تحلیل لثه و از دست دادن دندان‌ها قرار دارند.

در اثر این فرایند، میزان اتصال بین لثه و دندان کاهش یافته و فضاهای زیر لثه‌ای موسوم به پاکت ایجاد می‌شوند که محل تجمع پلاک و باکتری است. این وضعیت اگر درمان نشود منجر به بیماری پریودنتیت یا التهاب پیشرفته لثه می‌شود. در مصرف کنندگان مزمن سیگار، احتمالا تراکم استخوان فک نیز کاهش پیدا می‌کند، که این امر برای افرادی که قصد کاشت ایمپلنت دارند، چالشی جدی ایجاد می‌کند.

بر اساس مطالعه‌ای در Journal of Oral and Maxillofacial Implants، درصد موفقیت کاشت ایمپلنت در بیماران غیرسیگاری تا ۹۶ درصد است، در حالی که در سیگاری‌ها این عدد به حدود ۸۴ درصد کاهش پیدا می‌کند. مشابه همین الگو در مصرف کنندگان ویپ نیز مشاهده شده است، که نشان‌دهنده تأثیر منفی نیکوتین صرف‌نظر از منبع آن است.

خطر سرطان دهان در مصرف کنندگان سیگار و ویپ

سرطان دهان یکی از شایع ترین انواع سرطان های سر و گردن است که به طور مستقیم با مصرف سیگار و استفاده از محصولات حاوی نیکوتین ارتباط دارد. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، بیش از ۸۰ درصد موارد سرطان دهان در میان افرادی مشاهده می شود که سابقه طولانی مصرف دخانیات دارند. سیگار حاوی بیش از ۷۰۰۰ ترکیب شیمیایی است که حداقل ۷۰ مورد از آنها ثابت شده خاصیت سرطان زایی دارند، از جمله نیتروزآمین ها و بنزوپیرن ها. این مواد باعث آسیب به DNA سلول های دهان و لثه شده و در طول زمان موجب جهش سلولی می شوند.

در مصرف ویپ، اگرچه خبری از سوختن تنباکو یا قطران نیست، اما مطالعات اخیر نشان داده اند که بخارات ویپ نیز حاوی ترکیباتی مانند فرمالدئید و آکرولین هستند که در اثر حرارت زیاد تولید می شوند. این مواد می توانند باعث التهاب مزمن بافت های دهان شوند و در بلندمدت زمینه را برای بروز تومورهای دهانی فراهم کنند. مقاله ای در Journal of Oncology Reports در سال 2024 گزارش داد که سلول های دهانی در مواجهه با بخار ویپ حاوی نیکوتین، تغییراتی مشابه سلول های دهان افراد سیگاری نشان می دهند.

اگرچه شواهد فعلی هنوز کامل نیست، اما متخصصان سرطان معتقدند که ویپ نیز نمی تواند ایمنی کامل را تضمین کند. احتمال ایجاد ضایعات پیش سرطانی (leukoplakia) در مصرف کنندگان ویپ هرچند کمتر از سیگاری ها است، اما همچنان وجود دارد. همچنین افرادی که همزمان سیگار و ویپ مصرف می کنند، به دلیل دریافت میزان بالاتری از نیکوتین و ترکیبات شیمیایی حرارتی، در معرض خطر بسیار بیشتری قرار دارند. تشخیص زودهنگام از طریق معاینه دوره ای دهان توسط دندانپزشک می تواند احتمال درمان مؤثر را افزایش دهد.

نقش بزاق در محافظت از دهان و تاثیر نیکوتین بر آن

بزاق یکی از مؤلفه های اصلی محافظت طبیعی دهان است. این مایع شفاف نه تنها باعث شستشوی دهان از بقایای مواد غذایی می شود، بلکه آنزیم هایی دارد که باکتری های مضر را خنثی می کنند و pH دهان را تنظیم می نمایند. در حالت طبیعی، ترشح بزاق به طور مداوم باعث جلوگیری از خشکی دهان و ایجاد محیطی قلیایی برای محافظت از مینای دندان می شود. اما نیکوتین موجود در سیگار و ویپ این فرآیند طبیعی را مختل می کند.

نیکوتین باعث کاهش جریان بزاق از غدد بزاقی می شود که منجر به خشکی دهان (زروستومیا) می گردد. خشکی دهان در ابتدا ممکن است فقط احساس تشنگی مداوم یا چسبندگی دهان ایجاد کند، اما در طولانی مدت باعث تجمع پلاک، افزایش پوسیدگی و عفونت قارچی (کاندیدیازیس دهانی) می شود. همچنین محیط خشک دهان pH را به سمت اسیدی سوق می دهد، که عامل مخربی برای مینای دندان است.

مطالعات متعدد، از جمله پژوهش انجام شده در British Dental Journal در سال 2023، نشان داده اند که کاربران ویپ به طور متوسط ۳۰ درصد کاهش در جریان بزاق نسبت به افراد غیر مصرف کننده دارند. حتی استفاده از ویپ های بدون نیکوتین نیز به دلیل وجود ترکیبات گرم و خشک کننده مانند پروپیلن گلایکول، می تواند باعث خشکی دهان شود. در نتیجه توصیه می شود افرادی که از سیگار یا ویپ استفاده می کنند برای کاهش آسیب، مصرف آب را افزایش داده و از آدامس های بدون شکر یا دهانشویه های مرطوب کننده استفاده کنند، هرچند بهترین اقدام، ترک کامل این محصولات است.

بررسی مطالعات علمی جدید درباره ویپ و سلامت دهان

تحقیقات علمی در سال های اخیر نشان داده اند که اثرات ویپینگ بر سلامت دهان ممکن است گسترده تر از آن باشد که پیشتر تصور می شد. مطالعه ای انجام شده در دانشگاه Rochester در سال 2024 بیان داشت که بخار ویپ موجب تغییرات قابل توجه در میکروبیوم دهان می شود. این تغییرات مشابه آن چیزی است که در دهان افراد سیگاری مشاهده می شود، یعنی افزایش باکتری های مولد پلاک و کاهش باکتری های مفید.

همچنین محققان دانشگاه هاروارد در مطالعه ای روی ۱۲۰ داوطلب گزارش کردند که افراد ویپر بیشتر از دیگران از علائمی مانند لثه های حساس، سوزش دهان و کرختی زبان شکایت دارند. علت این موضوع تماس مداوم بخار گرم و مواد شیمیایی با بافت های حساس دهانی است. حتی در برخی از گزارش ها دیده شده که استفاده طولانی مدت از ویپ ممکن است باعث تضعیف حس چشایی شود، زیرا نیکوتین و گرمای بخار بر گیرنده های چشایی اثر منفی دارند.

در مطالعات حیوانی نیز مشاهده شده که بخارات ویپ ممکن است باعث افزایش التهاب لثه و تحلیل استخوان فک گردد. این یافته ها باعث شده تا انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA) هشدار دهد که ویپ نباید به عنوان روشی بی خطر برای ترک سیگار تلقی شود. گرچه برخی محصولات ویپ در کوتاه مدت ممکن است میل به سیگار را کاهش دهند، اما در بلندمدت خطر آسیب بافتی و بیماری لثه را بالا می برند.

راهکارهای پیشگیری و مراقبت برای افراد سیگاری یا ویپر

اولین و مهم ترین اقدام برای حفظ سلامت دهان، ترک سیگار و ویپ است. ترک نیکوتین می تواند ظرف چند هفته باعث بهبود جریان خون دهان و بازگشت رنگ طبیعی لثه ها شود. همچنین ترمیم بافت های دهان پس از ترک سیگار با سرعت بیشتری انجام می گیرد. با این حال، افرادی که هنوز موفق به ترک نشده اند، می توانند با رعایت چند اقدام مراقبتی، شدت آسیب ها را کاهش دهند.

نخستین گام، رعایت دقیق بهداشت دهان است. مسواک زدن دو بار در روز با خمیر دندان حاوی فلوراید و استفاده منظم از نخ دندان ضروری است. مراجعه به دندانپزشک هر شش ماه یک بار برای جرم گیری و معاینه ویژه لثه ها نیز اهمیت دارد. نوشیدن آب فراوان به تنظیم رطوبت دهان و شستشوی مواد مضر کمک می کند. استفاده از دهانشویه‌های آنتی باکتریال و آدامس بدون شکر می تواند تولید بزاق را تحریک کند.

در کنار این موارد، مصرف مواد غذایی سرشار از آنتی اکسیدان مانند میوه و سبزی تازه به کاهش التهاب کمک می کند. مکمل های ویتامین C و D نیز در بازسازی لثه مفید هستند. البته این اقدامات جایگزین ترک کامل نیستند، بلکه فقط به عنوان راهکار حمایتی کاربرد دارند. بهترین تصمیم برای حفظ سلامت دهان و دندان، قطع تدریجی یا ناگهانی نیکوتین با کمک مشاوره پزشک است.

نتیجه گیری

سیگار و ویپ هر دو به ظاهر وسیله‌ای برای ایجاد آرامش و کاستن از استرس به نظر می‌رسند، اما اثرات مخرب آنها بر سلامت دهان غیرقابل انکار است. سیگار با تولید دود حاوی هزاران ماده شیمیایی سمی و ویپ با انتشار بخار گرم حاوی نیکوتین و ترکیبات تحریک کننده، هر دو موجب آسیب جدی به لثه، استخوان فک، مینای دندان و میکروبیوتای دهان می‌شوند. تفاوت اصلی آنها فقط در نوع آسیب است، نه شدت آن.

اگرچه برخی بر این باورند که ویپ می‌تواند نسبت به سیگار ضرر کمتری داشته باشد، اما شواهد علمی نشان می‌دهد که خطر التهاب لثه، خشکی دهان و حتی تغییرات پیش‌سرطانی در میان ویپرها نیز وجود دارد. بنابراین لازم است آگاهی عمومی نسبت به این خطرات افزایش یابد و افراد از مشاوره تخصصی برای ترک سیگار و ویپ بهره‌مند شوند. تنها راه واقعی برای داشتن لبخندی سالم، رعایت بهداشت دهان و پرهیز کامل از مصرف محصولات نیکوتینی است.

سوالات متداول (FAQ)

1. آیا ویپ نسبت به سیگار برای سلامت دهان بی خطرتر است؟

خیر. هرچند ویپ فاقد قطران است، اما بخارات آن حاوی نیکوتین و ترکیبات شیمیایی دیگری است که باعث التهاب و خشکی دهان می‌شوند. تحقیقات نشان داده‌اند که ویپ نیز می‌تواند باعث بروز بیماری‌های لثه و تغییر رنگ دندان شود.

2. بعد از ترک سیگار یا ویپ، سلامت دهان چه زمانی بهبود می‌یابد؟

در بیشتر افراد، جریان خون لثه ظرف ۲ تا ۴ هفته به حالت طبیعی بازمی‌گردد و تغییر رنگ دندان‌ها به‌تدریج کاهش پیدا می‌کند. اما ترمیم کامل بافت‌های دهان ممکن است چند ماه تا یک سال طول بکشد.

3. برای کاهش بوی بد دهان در افراد سیگاری یا ویپر چه باید کرد؟

رعایت دقیق بهداشت دهان، مصرف آب زیاد، استفاده از دهانشویه آنتی‌باکتریال و ترک یا کاهش نیکوتین مؤثرترین روش‌ها هستند. مراجعه مداوم به دندانپزشک برای جرم‌گیری حرفه‌ای نیز در کنترل بوی دهان بسیار مفید است.

منابع علمی و رفرنس ها:

British Dental Journal, 2023: The effect of vaping on oral microbiome
Journal of Dental Research, 2023: Comparative study of smokers and vapers oral bacteria
Journal of Clinical Periodontology, 2022: Nicotine effect on gum recovery after treatment
King’s College London, 2024: Electronic cigarette vapor and oral tissue regeneration
World Health Organization, Global report on oral cancer risk factors, 2023